Bugün Orta Çağ İngiliz Edebiyatı'ndan başlayacağız serimize. Öncelikle kaynak olarak üniversitede bana bu dersi veren çok değerli hocamdan aldığım şahane bilgileri sizlere sunacağım. Onun yıllarca biriktirdiği zengin bilgileri şüphe duymadan sizinle paylaşacağımı bilmenizi isterim. Bu seri sayesinde aynı zamanda İngiliz Edebiyatı üzerinde bir gezintiye çıkarak genel bir bakış atmış olacağız. Sizi de bu konuda zenginleştirmek beni oldukça mutlu edecek. Tabiki bu konular hakkında yazmak sayfalara sığmaz. Fakat ben size kısa ve öz olarak, okurken sıkılmayacağınız şekilde yazmaya çalışacağım. E o zaman başlayalım;
Photo by www.medievalists.net
Öncelikle İngiltere'nin eski zamanlarından bahsetmek gerekiyor. Bildiğiniz gibi bu bölge aslında Büyük Britanya veya Birleşik Krallık olarak geçen bir ada ülkesi. İngiltere, İskoçya ve Galler adalarından oluşan büyük bir kara parçası. İrlanda da bu adaya komşu olan diğer adadır. Zamanında bu kara parçası pek çok göçlere ve istilaya uğramış. İngiltere üzerinde ilk önce Keltler yaşarmış ancak bu topluluğun nereden geldiklerine veya kim olduklarına dair ayrıntılı bir bilgim yok maalesef. Ardından 5.yy civarında Anglosaksonlar İngiltere'ye yerleşmişler. Aslında bu insanlar Alman kabilelerinden oluşan insanlar. Böylece Keltler ve Anglosaksonlar bir arada yaşamaya başlamışlar. E tabi böyle bir istilayı gören Vikingler de rahat durmamış ve Norveç üzerinden adaya saldırmaya başlamışlar. Böylece İngiltere aslında pek çok farklı insanın yaşadığı ada haline gelmiş, aynı bizim de Osmanlı döneminde farklı etnik ve ırk grubundan insanların bir arada yaşadığı gibi. Farklı istilalar doğal olarak adada bir yaşam ve iktidar savaşına sebebiyet vermiş. Böylece edebiyat veya diğer sanat türlerine fazla ayrılan bir zaman olmamış 7. yy'a kadar. Fakat bu durumu değiştiren bir olay gerçekleşmiş: Romalı İstilası. Bu istila ardından İngiltere'de büyük ölçüde değişiklikler meydana gelmiş. Öncelikle Romalılar kendi dilleri olan Latince'yi ülkeye tanıtmışlar ve dinleri olan Katolikliği. Böylece ülkede üç ana dil konuşulmaya başlanmış: Latince (daha çok iktidarların ve üst tabakanın kullandığı dil olarak), Anglosakson dili ve Kelt dili. Bir de Fransızlar eksikti diyebilirsiniz çünkü bu istilaların ardından Fransızlar da ülkeye göz dikmiş ve 1066 yılında Norman İstilası gerçekleşmiş. E tabi onlarda kendi kültürlerini ve dillerini getirmişler. Hatta İngilizce'ye çoğu Fransızca kelime bu istila ardından geçmiştir. Sonuç olarak Orta Çağ İngilizcesi kısaca Latince, Anglosakson,Kelt ve Fransızca dillerinden oluşan bir kombinasyon haline gelmiş. Bunları neden anlatıyorsunuz diye soracak olursanız, eğer tarihi bilmezsek edebiyatı anlamamız ve öğrenmemiz bir nevi imkansız hale gelir. Bu yüzden yüzeysel de olsa tarih hakkında bir şeyler bilmemiz gerekiyor.
(Romalıların İstilası)
Şimdi yavaşça edebiyatın oluşumuna gelebiliriz. Yukarıda bahsettiğim gibi Romalıların istilası gerçekten edebiyat açısından ülkede önemli değişikliklere sebebiyet vermiş. Bazı yazı stilleri edebiyata tanıtılmış. Örneğin form ve içerik bu dönemde edebiyata girmiş ki bu terimler edebiyat için yapı taşlarıdır aslında. Formdan kasettiğimiz de tabiki o dönemin epik şiirleri. Tabiki form illa şiir olmak zorunda değil, roman olabilir, drama olabilir. Form aslında bir nevi yazının türüdür. İçerik ise yazdığımız yazının hikayesidir. İlk zamanlarda sözlü olarak anlatılan destanlar yazının yavaş yavaş edebiyat içerisine girmesiyle yazılı bir hale dönüşmüş. Anlatılan destanlar da aynı bizim destanlarımızda olduğu gibi kahramanlık hikayelerinden, savaşlardan ve zaferlerden oluşmuş. Edebiyatı başlatan ise yazılan dini şiirler olmuş. Bu şiirler ile Tanrı'ya övgü ve şükranlarını iletmeye çalışmışlar. İlahiler yazarak Tanrı'ya dualar etmeye başlamışlar. Böylece edebiyat kulaktan kulağa değil, el yazmaları sayesinde daha kalıcı bir hale gelmiş. Tabi zaman içerisinde yaşanan yağma ve yangınlardan kurtarılabildikleri kadar günümüze kadar ulaşmayı başarabilmişler.
Arthur Pendragon by MiguelCoimbra on deviantART
Asıl konumuz olan Orta Çağ Edebiyatı'nda ise meşhur olan Kral Arthur'un destanlarıdır. Kudretli Kral Arthur ve Yuvarlak Masa Şövalyeleri. Hatta yakın geçmişte filmi de çekilmişti, belki izleyenleriniz vardır. Kral Arthur zamanın en yüce en güçlü, en erdemli, en nazik, en cesaretli ve bir o kadar da çapkın kralıymış. Ülkesi için yaptıklarını insanlar anlatmakla bitiremezmiş. Hatta medyum Merlin'in Arthur'un doğumunu ön gördüğü söylenir. Rivayete göre gökyüzünde parlak bir yıldız kayar. Bu yıldız kudretli Arthur'un doğumunun habercisidir. Merlin ise bu rivayetten sonra ortadan kaybolur. O dönemin destanlarında ise günlük hayat konu olarak seçilmiştir ve aslında her bir destanda insanlara verilen mesajlar vardır. Sir Gawain ve Yeşil Şövalye Destanı benim en çok dikkatimi çeken hikayeydi mesela. Dinlediğinizde gülüp "Saçmalığa bak ! Adamın kafası kopuyor ama kolunun altına alıp o şekilde geziyor." diyebilirsiniz ki ben demiştim. Fakat destanın sonunda insanlara erdemli olmanın ne kadar önemli olduğunu gerçekten güzel bir şekilde aşılamaya çalışır. Orta çağda önemli bazı yazarlar vardır. Bunlar Orta Çağ edebiyatının temel taşlarıdır. The Venerable (muhterem) Bede vardır mesela. Historia Esslesiastica Gentis Anglorum (İngiliz Halkı Kilise Tarihi) el yazmasıyla ünlüdür. Aynı şekilde Gildas vardır. İngiliz halkının tarihiyle ilgili eserler vermiştir. Geoffrey Chaucer, Canterbury Öyküleri ile ünlüdür. İlk defa toplumu eleştirmiş, hikayelerinde soylulardan ziyade sıradan insanları kullanmıştır. Britanya Kralı Alfred de bu dönemde edebiyata oldukça büyük katkıda bulunmuştur. Kendisi aslında çevirmendir. Çoğu Latince eseri Anglosakson diline çevirerek halka ulaşmasını sağlamıştır. Ayrıca gelecek zamanlar için büyük bir miras bırakmıştır. Böylece halkın gözünde oldukça değer kazanmıştır.
Yeşil Şövalye photo by wisdomtales.org
Bu dönemlerde destanlar, yazılan epik şiirler ve dini şiirlerden ziyade aslında edebiyata romantizm de girmeye başlamıştır. Kadınlar hikayelere girerek farklı bir renk katmaya başlamıştır. Örneğin beni en çok etkileyen epik şiirlerden olan Troilus ve Criseyde hikayesini kısaca size anlatmak isterim. Öncelikle bu aslında İngiliz Edebiyatı'nda ortaya çıkan ilk aşk hikayelerinden sayılabilir. Geoffrey Chaucer tarafından yazılmıştır. Hatta Shakespeare o kadar etkilenmiştir ki bu hikayeyi tekrar kendisi de yazmıştır. Hikayeye göre Truva'da yaşayan Troilus ve Criseyde adında birbirini seven bir çift varmış. Criseyde'nin babası o dönemin saygın adamlarından biriymiş fakat Truva Savaşı'nda Yunanların savaşı kazanacağını anlayınca Yunan tarafına geçerek kendi tarafına bir nevi ihanet etmiş. Kendi hayatını da kurtarabilmek için Yunanistan'a taşınmaya karar vermiş kızıyla birlikte. O sırada aşık çiftimiz ise evlenme kararı almışlar fakat babasına boyun eğmek zorunda kalan Criseyde babasıyla birlikte mecburen Yunanistan'a taşınma kararı almış. Taşınmadan önce de Troilus'a savaş bittikten sonra geri döneceğine dair söz vermiş ama bir daha asla geri dönmemiş. Çünkü Yunanistan'da saygın bir adam Criseyde'ye aşık olmuş ve onunla evlenme kararı almış. Aşığının evlendiğini duyan Troilus ise kahrından intihar etmiş. İşte böyle etkileyici aşk hikayelerinin olduğu bir dönem olmaya başlamış Orta Çağ Edebiyatı. Ardından da yavaş yavaş edebiyata drama girmeye başlamış. Dramayla birlikte trajedi türü ortaya çıkmış. Roma Draması'nda Seneca bunların en başarılı örneklerini veren oyun yazarı olarak anılmaya başlamış. Şiddeti sahneye taşımaya başlamışlar ve sahnede her şey seyircinin gözü önünde gerçekleştirilirmiş. Yunan ve Roma Draması'nda kaynak olarak da Yunan ve Roma mitolojisinden yararlanılırmış destanlarda da olduğu gibi. Hristiyanlığın İngiltere'ye gelmesinin ardından da dini dramalar ortaya çıkmış ve insanlara dini ve ahlaki mesajlar verilmeye başlanmış. Hatta bu oyunlar kilisilerde oynatılırmış. Quem Quaeritis? (Kimi Arıyorsunuz?) oyunu da Latince ve Anglosakson dilinde verilen ilk eser olarak tarihe geçmiştir. Bu oyunda 3 Meryem (Meryem Ana, Magdalalı Meryem, Aziz Lazar'ın kardeşi Meryem) Hz. İsa'yı ararlar. Böylece İngilizce verilen eserlerin sayısı da türü de artmaya başlar.
Hz. İsa'yı Arayan Üç Meryem
Aslında anlatacağım o kadar çok şey var ki. Fakat lafı çok uzatarak sizi de sıkmak istemiyorum. O yüzden Orta Çağ Edebiyatı'nı burada sonlandırarak serimin açılışını yapmış oluyorum. Okuduğunuz zaman "Aaa böyle bir şey de varmış." demeniz benim için yeterli açıkçası. Bu seriden beklentim de bu. Eğer bir yanlışım olduysa anlattıklarımda, lütfen yorumlarda belirtmeyi unutmayın. Paylaşımlar birlikte daha güzel oluyor. Bir sonraki yazım için takipte kalın. Hepinize keyifli okumalar diliyorum.
